W większości branż błędy obniżają wartość produktów - dotyczy to choćby odzieży, książek, samochodów, ceramiki czy mebli. Zupełnie inaczej jest w przypadku monet obiegowych, których błędne egzemplarze mogą kosztować nawet tysiące razy więcej niż przedstawiony na numizmacie nominał. Dlaczego kolekcjonerzy tak bardzo cenią destrukty mennicze?

Destrukt numizmatyczny - co to?

Destruktem numizmatycznym (menniczym) nazywamy wadliwe egzemplarze złotych monet, które zostały wybite z błędem, przez co ich wygląd nie pokrywa się z projektem. Błędy mennicze mogą być zarówno niewielkie, jak i zauważalne na pierwszy rzut oka, a im bardziej nietypowy destrukt, tym większe zainteresowanie ze strony kolekcjonerów. Trzeba jednak pamiętać, że destruktów menniczych nie da się zrobić samodzielnie - należą do nich wyłącznie monety, które w takim stanie opuściły mennicę. 

Rodzaje destruktów menniczych

Wyróżniamy trzy główne rodzaje destruktów numizmatycznych - klasyfikujemy je ze względu na błędy powstałe w wyniku uszkodzeń stempla lub podczas procesu bicia, a także te dotyczące bezpośrednio krążka monety.

Destrukty stempla

Jeśli dojdzie do pęknięcia lub wykruszenia stempla, na monecie wybijane są charakterystyczne wypukłości w postaci linii, a w przypadku zużycia stempla destrukt może mieć zanikające wypukłe elementy rysunku. Trwałe odkształcenie stempla (zagniecenie) prowadzi do powstania wypukłości lub nieregularnie poszerzonych napisów, a także może skutkować efektem ducha, czyli odbiciem rewersu na awersie lub odwrotnie. Ciekawym błędem menniczym jest też efekt cienia, czyli zdwojony rysunek na monecie, który powstaje w wyniku przesunięcia patrycy (prototypu) podczas przygotowywania stempla. 

Destrukty procesu bicia

Jednym ze znanych destruktów procesu bicia jest hybryda, a więc użycie stempli rewersu i awersu należących do dwóch różnych monet. Może dojść także do przesunięcia podczas wybijania monety bez pierścienia utrzymującego - taki destrukt ma nieco większą średnicę i kształt odbiegający od kolistego. Do tej kategorii zaliczamy również odwrotkę, która powoduje odwrócenie awersu i rewersu względem siebie o 180° - jeśli kąt odwrócenia wynosi mniej niż 180°, mamy do czynienia ze skrętką. Podczas bicia monet może pojawić się sklejenie dwóch krążków menniczych, czego efektem jest destrukt będący jednostronną odbitką awersu lub rewersu. Inne destrukty procesu bicia to przylgnięcie do stempla (moneta z dwoma awersami lub rewersami, przy czym jeden z nich jest odbity w negatywie), podwójne bicie (zdublowany rysunek) czy zapchany stempel (rozmycie rysunku).

Destrukty krążka menniczego

Takie destrukty mogą mieć inną średnicę, co jest efektem wybijania na krążku źle wykrojonym lub wyciętym w pobliżu krawędzi blachy. Może również dojść do prawidłowego wybicia monety, ale na niewłaściwym metalu (takie destrukty należą do najdroższych na świecie), a także do wybicia monety z innym rantem niż w projekcie czy z ciałem obcym wprasowanym w powierzchnię krążka.

Dlaczego destrukty mennicze są tak cenne?

Destrukty stempla, procesu bicia i krążka menniczego są droższe niż prawidłowo wykonane monety obiegowe. Oto kilka powodów:

• Rzadkość - w świecie złotych monet kolekcjonerskich czynnikiem decydującym o wartości numizmatu jest najczęściej jego ograniczona podaż. Destrukty powstają przez przypadek, a niewiele z nich trafia do obiegu, co sprawia, że każdy egzemplarz jest wyjątkowy. 
• Unikalność błędu - kolekcjonerzy cenią unikalne błędy, takie jak hybryda, wybicie na niewłaściwym metale czy efekt ducha. Im rzadszy błąd, tym większe zainteresowanie. 
• Historia - jeśli z destruktem wiąże się jakaś szczególna historia, moneta może być bardziej pożądana przez nabywców. Destrukty bardzo często dokumentują ważne momenty w historii, np. wprowadzanie zmian technologicznych w mennicy czy zastępowanie jednego metalu innym ze względu na oszczędności wojenne. 

Jaki jest najdroższy destrukt menniczy na świecie?

Najbardziej pożądany destrukt numizmatyczny jest zarówno rzadki (tylko jeden egzemplarz!), jak i ważny ze względów historycznych. Chodzi o monetę 1943-D Bronze Lincoln Cent, która w 2010 roku została sprzedana za rekordową kwotę 1,7 miliona dolarów. Co sprawia, że jest tak wyjątkowa? Otóż w 1943 roku do produkcji centów zaczęto używać ocynkowanej stali, aby zaoszczędzić miedź na cele wojenne. Niewielka liczba krążków z brązu pozostałych z 1942 roku trafiła jednak do produkcji, w tym do mennicy Denver Mint, skąd pochodzi jedyny znany egzemplarz z datą 1943. Jest to najcenniejszy cent na świecie, którego właściciel pochodzi z południowo-zachodniej części USA, lecz chce pozostać anonimowy. W jego kolekcji znajdują się również brązowe jednocentówki 1943 z mennic w Filadelfii i San Francisco. 

Do cennych destruktów menniczych zaliczamy również 1944-S Steel Lincoln Cent, którego historia jest odwrotnością tej z 1943 roku. Po tym jak amerykańska mennica powróciła do produkcji monet z brązu, przypadkiem użyto kilku stalowych krążków z poprzedniego roku - w 2021 roku moneta wybita w San Francisco została sprzedana za 408 tysięcy dolarów.

W numizmatyce nic nie jest pewne, a destrukty i monety kolekcjonerskie mogą w przyszłości osiągać zawrotne ceny. Dobra wiadomość jest taka, że wcale nie trzeba dysponować fortuną, by zacząć kolekcjonować destrukty - niektóre z nich kupisz już za kilkadziesiąt złotych.